تنوع سبک­‌های معماری دوره­‌ی پهلوی اول

برای تبیین گرایش‌­های مختلف معماری این دوران، تلاش‌­های بسیاری انجام و تقسیم­‌بندی­‌های گوناگونی نیز ارائه شده است. به طور مثال علی­‌اکبر صارمی معماری این دوره را این گونه تقسیم‌­بندی می‌­کند:
• ادامه­‌ی راه گذشتگان و سیر تاریخی معماری،
• توجه آگاهانه به معماری پیش از اسلام،
• توجه به معماری پیش از مدرن غرب،
• ترکیب معماری پیش از اسلام، معماری دوران اسلامی و معماری پیش از مدرن اروپا.
محسن حبیبی نیز تقسیم‌­بندی خود را از معماری این دوره این­گونه شرح می­‌دهد:
• معماری شهری و معماری ساختمانی مبتنی بر ادامه­‌ی سبک تهران دوره­‌ی قاجاریه، تلفیقی از عناصر بومی و بیگانه،
• معماری مبتنی بر تلفیق شکوه و جلال گذشته­‌های دور و آرمان­‌های نوگرایانه، تقلید شکل معماری کهن از دوره­‌های قبل و بعد از اسلام،
• معماری مبتنی بر سبک بین­‌الملل، متأثر از جنبش معماری نوین اروپا،
• معماری مبتنی بر سبک کلاسیک اروپا (شیرازی و یونسی، 1390، 61).
بهروز پاکدامن درباره معماری این دوره می­‌نویسد:
«در این دوره، گذشته از ادامه‌­ی دو شیوه­‌ی­­ دوره­­­‌ی قبل یعنی معماری اواخر قاجار و شیوه­‌ی معماری نئوکلاسیک غرب، گرایش‌­های متنوع معماری متأثر از آرت­‌نوو به خصوص شیوه­ی معماری اوایل مدرن و ادامه­‌ی آن در اواخر دوره­‌ی مذکور در شیوه­‌ی معماری مدرن نیز رواج پیدا کرد. همچنین در این دوره فعالیت بسیاری در ارتباط با ایجاد یک «سبک ملی» که معرف تاریخ و فرهنگ کهن این سرزمین باشد، انجام شد» (پاکدامن، 1376، صص121-120).
بانی­‌مسعود نیز در کتاب «معماری معاصر ایران» به سه گرایش در معماری این دوران اشاره می­‌کند که عبارتند از:
• تداوم معماری اواخر قاجار
• سبک معماری اوایل مدرن
• نئوکلاسیک اروپا با تلفیق موتیف­‌های ایرانی (سبک ملی)
و در ادامه در شرح این گرایش‌­ها چنین بیان می­‌کند:
اولین گرایش معماری این دوره را می­‌توان همان معماری اواخر قاجار با تلفیق عناصر وارداتی دانست.

معماران سنتی در ایران دوره‌ی پهلوی اول بیشترین حامیان این گرایش بودند. در این دوره اکثریت مردم برای ساختن

ساختمان­‌های کوچک و معمولی مانند خانه­‌ها و ساختمان­‌های تجاری، اغلب موارد به مهندس معمار مراجعه نمی­‌کردند

و با کمک معماران سنتی اقدام به ساخت آنها می­‌کردند. معماران سنتی این دوره با آموزه­‌های سنتی خود و با الگوبرداری

از ساختمان­‌های مهندسان طراح سعی می­‌کردند که جنبه­‌ها و نکته­‌های معماری جدید را با روش­‌ها و آنچه خود از معماری

سنتی می­‌دانستند، بیامیزند. از آنجا که در این دوره معماران سنتی هنوز با منبع غنی معماری ایرانی اتصال داشتند،

از این آمیزش نتایج جالب‌توجه و گاه ارزشمندی در سبک معماری بناهای مسکونی و تجاری دوره­‌ی پهلوی اول حاصل شد.

لذا ساختمان­‌های این دوره را می‌­توان در اصل تداوم همان سبک معماری دورگه‌­ی قاجاری اواخر دوره­‌ی ناصری با کمی تغییر

در مصالح و تکنیک ساخت دانست.
دومین گرایش معماری این دوره (گرایش به معماری اوایل مدرن) عمدتاً از سوی معماران خارجی و تحصیل‌کردگان ایرانی در

خارج از کشور حمایت می‌­شد. معماری مدرن شکل‌­گرفته در این دوره، در اصل معماری مدرنی بود که تحت تأثیر معماری مکتب

وین و هنر و معماری اکسپرسیونیسم آلمان پیش از سال 1930 میلادی قرار داشت. این شیوه تا حدودی تحت تأثیر تزیینات

جنبش آرنووی فرانسه بود. یکی از مهم­ترین معماران این سبک در دوره­‌ی پهلوی اول که حدود شش سال (از 1314تا 1320 خورشیدی)

در ساخت و سازهای پهلوی اول فعالیت چشمگیری داشت، وارطان هوانسیان بود. جوهره­‌ی مباحث وارطان، آشتی دادن هوشمندانه­‌ی

معماری مدرن با معماری ایرانی است.
سومین گرایش معماری، که در اصل می­‌توان آن را به عنوان سبک معماری دوره­‌ی پهلوی اول نامید، معماری نئوکلاسیک اروپایی

با تلفیق موتیف­‌های ایرانی عمدتاً ایران باستان است. این سبک در دوران بعدی، به خصوص در دوره­‌ی پهلوی دوم، به عنوان

«سبک ملی» نام­گذاری شد. در اصل این سبک چیزی نیست مگر خوانشی از معماری فاشیسم اروپا، عمدتاً معماری آلمان هیتلری،از زاویه­ی معماری نئوکلاسیک اروپایی که با چاشنی موتیف­‌های ایران باستان (تخت جمشید) و دوران اسلامی (به خصوص در کارهای نیکلای مارکوف) رنگ و بوی ایرانی یافت .